वित्तीय साक्षरता एक अत्यावश्यक सिप हो, जुन सबैले आफ्नो वित्तीय व्यवस्थापनलाई प्रभावकारी रूपमा व्यवस्थापन गर्नको लागि अत्यावश्यक हुन्छ। यद्यपि, धेरै मानिसहरूमा यो ज्ञानको कमी छ र परिणामस्वरूप, तिनीहरू ऋण तिर्नकै लागि ऋण लिन बाध्य छुन्छन् । यो एक यस्तो चक्र हो जुन चाँडै नियन्त्रण बाहिर जाने खतरा हुनुका साथै यसले भौतिकसँगै आर्थिक विनाश पनि निम्त्याउन सक्दछ।
मानिसहरूले ऋण तिर्नकै लागि ऋण लिने मुख्य कारणहरू मध्ये एक उधारो र ब्याज दरहरूको बुझाइको कमी भएको विज्ञहरुको भनाइ छ। धेरै मानिसहरू पैसा उधारोको वास्तविक लागत र कसरी ब्याजदरहरूले उनीहरूलाई तिर्न आवश्यक पर्ने कुल रकमलाई असर गर्न सक्छ भन्नेबारे जानकार छैनन् या भनौँ यस्ता कुराहरुलाई वास्ता गर्दैनन् । तिनीहरू बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुमा उपलब्ध विभिन्न प्रकारका ऋणको प्रकार, भुक्तानी प्रक्रिया, विभिन्न किसिमका सहुलियत, सेवासुविधा, ब्याजदर छुटदेखि ऋणसँग सम्बन्धित सर्तहरूबारे अनजान हुन्छन् त केही जानकारी लिन नै चाहँदैनन् ।
व्यक्तिगत वित्त व्यवस्थापन र बजेट निर्माण, कर्जासम्बन्धी पर्याप्त ज्ञान दिने खालका कक्षाहरु सञ्चालन गर्नुपर्ने आजको आवश्यकता छ । अर्को तर्फ ऋणी स्वयम्ले पनि ऋण लिनुभन्दा अगाडि ऋणको प्रकृति, भुक्तानी अवधि, शर्त ऐन नियमको बारेमा राम्रोसँग सुझबुझ गरेर मात्र प्रक्रियाको लागि अनुमति दिनुपर्दछ ।
यस्तो प्रकारको वित्तीय ज्ञानको कमीले उनीहरूलाई खराब निर्णयहरू लिन सघाउ पुर्याउने गर्दछ । परिणामस्वरुप ऋणीहरु आफ्नो ऋण तिर्न असमर्थ हुने स्थितिमा पुग्ने र ऋण तिर्नकै लागि अर्को बैंक तथा वित्तीय संस्थामा पुनः ऋण लिन पुग्ने धेरै उदाहरणहरु हामीले देख्दै भोग्दै आएका पनि छौँ ।
यसको प्रमुख कारण भनेको व्यक्तिगत बजेट व्यवस्थापनको कमीले निम्त्याउने परिणाम हो। सामान्य वित्तीय व्यवस्थापनको अभावले उक्त ऋणी बिना बजेट, बिना उद्देश्य, बिना योजना, आम्दानी र खर्चको दैनिक हिसाब राख्ने देखि ऋण तिर्न पर्याप्त पैसा उपलब्ध गराउने कुरामा अनभिज्ञ हुन पुग्दछ । फलस्वरुप मानिस ऋण तिर्नको लागि रकमको अभाव र थप ऋण लिनुपर्ने आवश्यकताको कारणले गर्दा मानिसहरूले अति खर्च गर्ने प्रलोभनमा पर्न सक्छन् ।
यस्तो अवस्थाबाट बच्नको लागि व्यक्तिगत वित्त व्यवस्थापन र बजेट निर्माण, कर्जासम्बन्धी पर्याप्त ज्ञान दिने खालका कक्षाहरु सञ्चालन गर्नुपर्ने आजको आवश्यकता छ । अर्को तर्फ ऋणी स्वयम्ले पनि ऋण लिनुभन्दा अगाडि ऋणको प्रकृति, भुक्तानी अवधि, सर्त ऐन नियमको बारेमा राम्रोसँग सुझबुझ गरेर मात्र प्रक्रियाको लागि अनुमति दिनुपर्दछ ।
बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुले पनि ऋणसम्बन्धी वित्तीय साक्षरता गरेको प्राय सुनिँदैन र पाइँदैन पनि । खासमा बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुले कर्जा, ब्याज दर र कर्जा चुक्ता सर्तहरूको आधारभूत कुराहरू बुझाउने खालका वित्तीय साक्षरताका कक्षाहरु सञ्चालनमा पनि जोड दिनु आवश्यक हुन्छ ।
अर्काे महत्त्वपूर्ण कदम अनावश्यक उधारोबाट बच्नु पनि हो। हामीले साँच्चै आवश्यक पर्दा मात्र ऋण लिने गर्नुपर्दछ र मासिक भुक्तानीहरू वहन गर्न सक्नुपर्छ भन्ने कुरा पनि सुनिश्चित गर्नु आवश्यक हुन्छ । उपयुक्त ब्याज दर र ऋण सर्तहरूको बारेमा राम्रोसँग पढेर बुझेर मात्र ऋण लिनु राम्रो हुन्छ। तपाईंले सम्झौता प्राप्त गरिरहनुभएको छ भनी सुनिश्चित गर्न विभिन्न ऋणहरूको वार्षिक ब्याजदर प्रतिशत (Annual Percentage Rate – APR) शुल्क र सर्तहरू तुलना गर्नु महत्त्वपूर्ण मानिन्छ । यसबारे सुरक्षित र असुरक्षित ऋणबिचको भिन्नता, प्रत्येकको फाइदा र बेफाइदा बुझ्न पनि महत्त्वपूर्ण हुन्छ।
आफ्नो ऋण तिर्न असमर्थ भएको अवस्थामा अरुको मद्दत खोज्न हिचकिचाउनु हुँदैन । बजारमा ऋण व्यवस्थापन र वित्तीय परामर्शको साथ सहयोग प्रदान गर्न सक्ने धेरै संस्था र एजेन्सीहरू हुन्छन् । यी संस्थाहरूले ऋण चुक्ता गर्ने योजना बनाउन, ब्याज दरहरू र मासिक भुक्तानीहरू कम गर्न ऋणदाताहरूसँग कुराकानी गर्न मद्दत गर्न सक्दछन्।
आजको दिनमा ऋण तिर्नकै लागि ऋण लिनबाट जोगिन वित्तीय साक्षरता आवश्यक छ। धेरै ऋण लिनु वा समयमै भुक्तान नगर्नुले क्रेडिट स्कोरलाई नकारात्मक असर पार्न सक्छ, यसले भविष्यमा उधारो लिन अझ गाह्रो र महँगो बनाउँदछ। जिम्मेवारीपूर्वक उधारो लिनु र ऋणका सर्तहरू बुझ्नाले राम्रो क्रेडिट स्कोर कायम राख्न मद्दत गर्न सक्छ। ऋण लिँदा आफ्नो वित्तीय लक्ष्यहरू प्राप्त गर्न मद्दत गर्न सक्छ, तर यदि जिम्मेवारीपूर्वक व्यवस्थापन गरिएन भने यसले दीर्घकालीन वित्तीय अस्थिरता निम्त्याउन सक्छ ।
ऋण, बजेट र ब्याजदरको आधारभूत कुराहरू बुझेर, उपयुक्त ब्याजदर र सर्तहरू बुझेर मात्र ऋण लिनु पर्दछ । वित्तीय शिक्षा, आवश्यक ज्ञान र सुझावहरुको आवश्यक पर्दा मद्दत लिने बानीले पनि सम्भावित जोखिमहरुको न्यूनीकरण गर्न सकिन्छ । सुरुवाती अवस्थामा वित्तीय साक्षरताको बारेमा बुझ्न, आवश्यक तालिम र परामर्श लिन आवश्यक समय लाग्न सक्दछ, तर यो एक सिप हो जसले लामो समयसम्म वित्तीय व्यवस्थापन कुशलतापूर्वक सम्पन्न गर्न सघाउ पुग्नुका साथै आर्थिक हानी नोक्सानीको जोखिम न्यूनीकरणमा सघाउ पुर्याउँदछ ।
बैंकिङ कर्जा व्यवस्थापनमा वित्तीय साक्षरता
बैंकिङ कर्जा एक प्रकारको वित्तीय उत्पादन हो जुन विषेश उदेश्यका लागि निश्चित समय र विभिन्न सर्तमा व्यक्ति वा व्यवसायिक संस्थाहरूलाई उपलब्ध गराइन्छ । बैंक तथा वित्तीय संस्थाले निश्चित समयावधिमा ब्याजसहित ऋण फिर्ता गर्नुपर्ने सर्तमा विभिन्न घर जग्गा सुनचाँदीजस्ता सम्पत्तिहरु धितोमा राखी कर्जा प्रदान गर्ने गर्दछन् ।
सामान्यतया कर्जा लिनुभन्दा अगाडि ऋणीलाई आधारभूत वित्तीय व्यवस्थापन, आयव्ययको लेखाजोखा र लगानी सम्मिलित विविध वित्तीय सिपको प्रभावकारी बुझाई र सोको अवलम्बन गर्न सक्ने क्षमता हुनु राम्रो मानिन्छ। ऋणीमा वित्तीय सिद्धान्त र अवधारणाको दक्षता जस्तै : वित्तीय योजना, चक्रवर्ती ब्याज, ऋणको व्यवस्थापन, नाफामूलक बचत गर्ने तरिका र पैसाको मूल्य आदि वित्तीय साक्षरताको ज्ञान हुनु महत्त्वपूर्ण र अत्यावश्यक हुन्छ । वित्तीय साक्षरताको अभावमा व्यक्ति विशेषले कमजोर वित्तीय आँकलन गर्ने हुँदा यसले वित्तीय सामथ्र्यमा समेत नकारात्मक प्रभाव पर्दछ।
बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुबाट ऋण लिनु अघि ब्याजदर र भुक्तानी तालिकासहित ऋणको सर्तहरू बुझ्नु महत्त्वपूर्ण हुन्छ। भविष्यमा आउन सक्ने परिवर्तनबाट पर्ने नकारात्मक असरको व्यवस्थापनका लागि पनि वित्तीय साक्षरता महत्त्वपूर्ण हुन्छ ।
वित्तीय साक्षरताले पनि बैंक ऋणको बारेमा सूचित निर्णय गर्न र आफ्नो वित्त व्यवस्थापन गर्न महŒवपूर्ण भूमिका खेल्ने हुँदा ऋणी कर्जा लिनु अघि वित्तीय रुपमा साक्षर हुनु आवश्यक हुन्छ।
यसको राम्रो बुझाइले व्यक्तिहरूलाई बैंकिङ कर्जा लिनको लागि प्रभावकारी निर्णयमा मद्दत गर्दछ। उदाहरणका लागि आर्थिक रूपमा साक्षर व्यक्तिले उच्च ब्याजदरमा ऋण लिँदा दीर्घकालीन नतिजाहरू बुझ्ने सम्भावना बढी हुन्छ र ऋणका विकल्पहरू तुलना गर्न र उनीहरूका लागि सबैभन्दा उत्तम विकल्प छनोट गर्न सक्षम बनाउँदछ ।
समग्रमा, बैंक ऋणहरू ठूला खरिदहरू वित्तपोषण गर्न वा नगद प्रवाह व्यवस्थापन गर्न उपयोगी उपकरण हुन सक्दछ । तर यो ऋणका सर्तहरू बुझ्न महत्त्वपूर्ण हुनुका साथै समग्र वित्तीय लक्ष्यहरूसँग क्रमबद्ध तवरले विचार गर्न मद्धत पुग्दछ। वित्तीय साक्षरताले पनि बैंक ऋणको बारेमा सूचित निर्णय गर्न र आफ्नो वित्त व्यवस्थापन गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्ने हुँदा ऋणी कर्जा लिनु अघि वित्तीय रुपमा साक्षर हुनु आवश्यक हुन्छ ।
*The news article was published in the "Financial Literacy" Economic Monthly Magazine.
